Prawo karne skarbowe przewiduje specyficzną regulację związaną z możliwością uniknięcia odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. Jest to autonomiczna regulacja prawa karnego skarbowego, która opiera się na zasadzie samodenuncjacji. Ma to związek z przedmiotem ochrony, jakim jest interes fiskalny państwa. Głównym celem jest tu rzecz jasna odzyskanie utraconych należności publicznoprawnych, wobec czego ustawodawca zezwala na uniknięcie kary, jeżeli szkoda zostanie wyrównana.
Czynny żal – art. 16 k.k.s.
Zgodnie z art. 16 § 1 k.k.s. „Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu”. Czynny żal wyłączona karalność, co oznacza, że nawet jeśli sprawca dopuścił się przestępstwa, to może on liczyć na swoistą gratyfikację za wyrównanie uszczerbku finansowego.
Aby denuncjacja była skuteczna musi ona obejmować wszystkie istotne okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Przykładowo, jeżeli dany czyn został popełniony przez kilka osób, konieczne jest wskazanie ich wszystkich. Pominięcie choćby jednej osoby, będzie prowadziło do uznania złożonego zawiadomienia za bezskuteczne.
Zawiadomienie należy złożyć do organu postępowania przygotowawczego właściwego do prowadzenia danej sprawy, przy czym chodzi tu zarówno o właściwość miejscową, jak i rzeczową. W przypadku, gdyby zawiadomienie omyłkowo zostało skierowane do błędnego organu, powinno dość do jego przekazania.
Kto może złożyć czynny żal?
Przepisy dotyczące czynnego żalu stosuje się do osób, które w terminie wyznaczonym przez odpowiedni organ postępowania przygotowawczego uiściły cała należność publicznoprawną. Innym słowy, warunkiem skorzystania z dobrodziejstwa czynnego żalu jest zapłata zaległego podatku wraz z odsetkami. Jeżeli w danym wypadku obowiązkowe byłoby również orzeczenie przepadku przedmiotów, sprawca powinien złożyć te przedmioty. Gdyby nie było to możliwe, konieczne będzie uiszczenie ich równowartości.
Kodeks karny skarbowy wyłącza jednak zastosowanie czynnego żalu do określonej kategorii osób. Z czynnego żalu nie może skorzystać przede wszystkim sprawca kierowniczy, czyli osoba, która kierowała wykonaniem danego czynu zabronionego. Wyłączenie obejmuje też sprawcę polecającego, a więc osobę, która wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleciła jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego. Po trzecie, wyłączenie odnosi się do organizatora albo kierującego grupą lub związkiem przestępczym, mającym na celu popełnienie przestępstwa skarbowego. W końcu, czynny żal nie będzie mógł zostać zastosowany wobec prowokatora, a więc takiej osoby, która nakłoniła inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn.
Jak wnieść czynny żal?
Czynny żal można złożyć ustnie do protokołu. Ustawa dopuszcza także postać pisemną oraz elektroniczną. W tym drugim przypadku niezbędne jest opatrzenie pisma kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym lub podpisem osobistym i wniesie go za pomocą portalu podatkowego. Zawiadomienie nie może być anonimowe.
Istnieją wątpliwości, czy można złożyć czynny żal za pomocą pełnomocnika, tak więc dla bezpieczeństwa zaleca się, aby zawiadomienie było podpisane bezpośrednio przez sprawcę. Z treści zawiadomienia powinno jednoznacznie wynikać, że sprawca dopuścił się przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, i jaki czyn został dokładnie popełniony.
Do kiedy można złożyć czynny żal?
Czynny żal nie odniesie zamierzonego celu i będzie bezskuteczny w dwóch przypadkach. Po pierwsze wówczas, gdy organy ścigania miały już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Wyrażenie „udokumentowana wiadomość” oznacza wiadomość, która ma oparcie w dokumentach. Może to być także protokół albo nawet sama notatka służbowa. Sama wiedza organu postępowania przygotowawczego „nieprzelana na papier” nie będzie wystarczają, aby uznać, że złożenie czynnego żalu było bezskuteczne.
Drugim przypadkiem, gdy czynny żal będzie bezskuteczny, jest sytuacja, kiedy organy ścigania rozpoczną już czynności służbowe (w szczególności przeszukanie, czynności sprawdzające lub kontrolę), zmierzające do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Czynny żal będzie można jednak złożyć na powrót co do danego czynu, jeżeli przeprowadzone czynności służbowe nie dały podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.