Ciągłe zmęczenie, senność i brak energii to objawy, które łatwo zrzucić na codzienny pośpiech i natłok obowiązków. Jeśli jednak utrzymują się mimo snu i odpoczynku, warto poszukać głębszej przyczyny. Sprawdź, co może powodować długotrwały spadek energii i jakie badania warto wykonać.
Co oznacza ciągłe zmęczenie?
Zmęczenie to doświadczenie subiektywne – każdy może odczuwać je inaczej. Dla większej przejrzystości wyróżnia się dwa główne mechanizmy zmęczenia. Obwodowy – wiąże się z pracą mięśni, nerwów lub układu krążenia i objawia się osłabieniem fizycznym. Ośrodkowy – dotyczy funkcjonowania mózgu i hormonów – odnosi się do ogólnego osłabienia, spadku nastroju i spadku funkcji poznawczych. Ciągłe zmęczenie i senność może być efektem przemęczenia, ale też sygnałem poważniejszych zaburzeń.
Ciągłe zmęczenie – możliwe przyczyny
Uczucie przewlekłego zmęczenia i senności bywa efektem codziennych wyborów – zbyt małej ilości snu, przewlekłego stresu, braku aktywności fizycznej czy nieprawidłowej diety. Często to właśnie styl życia odpowiada za spadek energii i pogorszone samopoczucie. Należy jednak pamiętać, że w przebiegu niektórych chorób zmęczenie stanowi jeden z pierwszych lub dominujących objawów. Szczególnie często towarzyszy schorzeniom zapalnym, metabolicznym, autoimmunologicznym lub nowotworowym.
Choroby krwi i niedobory
Prawidłowe działanie układu krwiotwórczego zapewnia dotlenienie tkanek i wpływa na ogólną wydolność organizmu. Nieprawidłowości w produkcji krwinek lub niedobory niezbędnych składników często wywołują ciągłe zmęczenie i senność, brak energii, a także zawroty głowy czy osłabienie koncentracji.
Zmęczenie może być związane z:
- niedokrwistością (anemią)
- niedoborem żelaza
- niedoborem witaminy B12
- niedoborem kwasu foliowego
W diagnostyce zaburzeń układu krwiotwórczego podstawowym badaniem jest morfologia krwi – jej szczegółowy zakres można sprawdzić np. na stronie ALAB laboratoria: https://www.alab.pl/badanie/morfologia-krwi-c55
Zaburzenia hormonalne i metaboliczne
Układ hormonalny reguluje podstawowe procesy organizmu – m.in. metabolizm, gospodarkę wodno-elektrolitową oraz równowagę energetyczną. Zaburzenia w jego funkcjonowaniu mogą prowadzić do spowolnienia procesów fizjologicznych. Zmęczenie często ma związek z:
- niedoczynność lub nadczynność tarczycy
- cukrzycą
- niedoborem witaminy D
- niedoborem magnezu, potasu, wapnia
- niskim poziomem testosteronu (zmęczenie i senność mężczyzn)
W celu oceny gospodarki hormonalnej i metabolicznej wykonuje się m.in. badania TSH, FT3, FT4 (hormony tarczycy), glukozę na czczo i HbA1c (diagnostyka cukrzycy), poziom witaminy D, poziomu elektrolitów, a także w niektórych przypadkach testosteronu (u mężczyzn) – w zależności od zaleceń lekarza.
Choroby autoimmunologiczne i nowotwory
W chorobach autoimmunologicznych organizm atakuje własne komórki, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego. Zmęczenie, senność i brak energii często pojawiają się nawet zanim wystąpią typowe objawy. Podobnie w przypadku nowotworów – utrzymujące się osłabienie może być jednym z niespecyficznych sygnałów choroby.
Ciągłe zmęczenie jest częstym objawem w takich chorobach jak:
- reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
- toczeń
- fibromialgia
Podstawowa diagnostyka zwykle obejmuje oznaczenie markerów stanu zapalnego, takich jak CRP i OB, a także morfologię krwi. Dalsze badania dobierane są indywidualnie, w zależności od objawów.
Przewlekłe choroby narządów wewnętrznych
W przebiegu wielu przewlekłych chorób narządów wewnętrznych dochodzi do zaburzenia funkcji metabolicznych. Ciągłe zmęczenie przyczyny może mieć w trudnościach z wchłanianiem składników odżywczych czy utrzymaniem równowagi biochemicznej.
Objawy braku energii towarzyszą m.in.:
- przewlekłej chorobie nerek (PChN)
- przewlekłej chorobie wątroby (np. stłuszczeniu, marskości)
- chorobom zapalnym jelit (choroba Leśniowskiego–Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego)
- zespołowi jelita drażliwego
W diagnostyce wykorzystuje się m.in. próby wątrobowe, kreatyninę, mocznik). W przypadku chorób jelit lekarz może zalecić także badania kału i markerów stanu zapalnego.
Choroby neurologiczne, psychiczne i problemy ze snem
Zmiany w przekaźnictwie nerwowym, przewlekły stres czy zaburzenia rytmu dobowego często prowadzą do obniżonej wydolności organizmu. Ciągłe zmęczenie i brak energii są częstym, a niekiedy dominującym objawem w przebiegu:
- stwardnienia rozsianego
- choroby Parkinsona
- depresji
- zaburzeń lękowych
- przewlekłego stresu
- zaburzeń snu.
W przypadku podejrzenia podłoża neurologicznego lub psychicznego warto rozważyć konsultację specjalistyczną oraz oznaczenie wybranych parametrów – np. poziomu kortyzolu.
Infekcje i alergie
Osłabienie to częsty objaw infekcji – zarówno ostrych, jak i przewlekłych. W niektórych przypadkach ciągłe zmęczenie i brak energii utrzymują się długo po zakończeniu choroby.
Wśród infekcji, które prowadzą do długotrwałego osłabienia, najczęściej wymienia się:
- grypę
- mononukleozę zakaźną (EBV).
- wirusowe zapalenie wątroby typu B i C.
- zakażenie wirusem HIV.
- COVID-19 i zespół pocovidowy.
- gruźlicę.
Objawy alergii, zwłaszcza nieleczonej, również mogą manifestować się jako uczucie ciągłego wyczerpania. Przewlekły stan zapalny i objawy takie jak kichanie, katar czy świąd dodatkowo pogarszają samopoczucie i jakość snu.
Ciągłe zmęczenie i senność a styl życia
Ciągłe zmęczenie i senność często wynikają z codziennych nawyków – niedoboru snu, przewlekłego stresu, braku regularnej aktywności fizycznej czy nieprawidłowej diety. Jeśli objawy utrzymują się mimo odpoczynku i zmian w stylu życia, warto wykonać podstawowe badania krwi. W wielu przypadkach odpowiednio dobrana suplementacja i poprawa diety przynoszą wyraźną poprawę samopoczucia.
Bibliografia
- Swain M.G., Jones D.E.J. Fatigue in chronic liver disease: New insights and therapeutic approaches. Liver International, 2019; 39(1): 6–19.
- Weis J. Fatigue bei chronisch k�śrperlichen Erkrankungen (Zmęczenie w chorobach przewlekłych). Bundesgesundheitsblatt Gesundheitsforschung Gesundheitsschutz, 2024; 67(11): 1231–1238.
- Torossian M., Jacelon C.S. Chronic Illness and Fatigue in Older Individuals: A Systematic Review. Rehabilitation Nursing, 2021; 46(3): 125–136.
(Polskie tłumaczenie: Przewlekła choroba i zmęczenie u osób starszych: systematyczny przegląd. Pielęgniarki Rehabilitacyjne, 2021). - Reinertsen K.V., Loge J.H., Brekke M., Kiserud C.E. Chronic fatigue in adult cancer survivors. Tidsskrift for Den norske legeforening, 2017; 137(21).
- Elbers R.G., Verhoef J., van Wegen E.E.H., Berendse H.W., Kwakkel G. Interventions for fatigue in Parkinson's disease. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2015.
- Strukow A., Ciągłe zmęczenie – problem XXI wieku. Czy to może być objaw choroby? [w:] Centrum Wiedzy ALAB, alab.pl, dostęp: 27.10.2015