Polisolokata jest terminem, który bardzo często pojawia się w kontekście inwestycji na rynkach finansowych. Jest to potoczna nazwa szczególnego rodzaju ubezpieczenia na życie, które umożliwia inwestycję części składki – tak, aby zapewnić zysk ubezpieczonym. Produkty tego typu były najczęściej oferowane przez takie towarzystwa ubezpieczeń jak Vienna Life (dawna Skandia), Generali, UNIQA (dawna AXA), Compensa czy też Open Life.
Ubezpieczenie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym
Pełna nazwa ubezpieczenia jakim jest polisolokata to umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Przyjmuje się, że jest to szczególny podtyp umowy ubezpieczenia na życie. Istnieją przy tym wątpliwości czy należy umowę taką charakteryzować jako osobną umowę nazwaną czy jest to jednak umowa mieszana. Rozbieżne zdania wynikają z tego, że umowa ta łączy w sobie dwa elementy – ubezpieczeniowy (ochronny) oraz inwestycyjny. Z jednej bowiem strony ubezpieczyciel zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w przypadku śmierci lub dożycia osoby ubezpieczonej, a z drugiej jest on zobowiązany do inwestowania powierzonych mu środków tak, aby przyniosły one określony zysk.
Bez względu jednak na to, jak zakwalifikujemy taką umowę, nie budzi wątpliwości, że jest ona dopuszczalna w polskim systemie prawa. To jednak, że jest ona dopuszczalna nie pozwala na całkowitą dowolność w konstruowaniu jej postanowień. Prawdą jest, że aspekt ochronny i inwestycyjny nie musza być realizowane w tym samym zakresie. Co więcej, aspekt inwestycyjny może być nawet dominujący. Potwierdza to chociażby uchwała Sądu Najwyższego, wydana w sprawie o sygn. akt: III CZP 13/18, III CZP 20/18 oraz III CZP 22/18. Ważne jest jednak to, aby aspekt ochronny nie był iluzoryczny. Umowa ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym w dalszym ciągu pozostaje bowiem umową ubezpieczenia i musi spełniać podstawowe kryteria, charakterystyczne dla tego typu umów, a w skazane w art. 805 k.c.
Ubezpieczeniowym fundusz kapitałowy (UFK) – co to jest?
Składki ubezpieczonego alokowane są jako jednostki uczestnica ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego na rachunku ubezpieczonego. Ubezpieczony „nabywa” za pieniądze przekazywane ubezpieczycielowi jednostki uczestnictwa UFK, które są kategorią księgowo-rozliczeniową – cześć UFK stanowiąca proporcjonalny udział w aktywach ubezpieczyciela. Jest to innymi słowy wydzielony fundusz aktywów, inwestowany w sposób określony w umowie ubezpieczenia. Ubezpieczyciel z pieniędzy wpłacanych przez ubezpieczających tworzy ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy (UFK) – który, posługując się plastycznym pojęciem, jest „osobnym workiem pieniędzy”, z którego to ubezpieczyciel korzysta, nabywając określone instrumenty finansowe w celu inwestycji. Pieniądze z poszczególnych UFK są wykorzystywane do inwestycji, tj. ubezpieczyciel nabywa za nie certyfikaty inwestycyjne funduszy inwestycyjnych. Wpłacana składka konsumenta odpowiada rozliczeniowo określonej liczbie jednostek uczestnictwa w UFK, których wartość powiązana jest z wartością całego UFK. Sama jednostka UFK jest jedynie kategorią rozliczeniową i nie jest sama w sobie żadnym instrumentem finansowym, nie podlega zbywaniu itp.
Kluczowe z perspektywy stron umowy jest zatem określenie, w jaki sposób wartość aktywów nabywanych za pieniądze z poszczególnych UFK, przekłada się na wartość samego UFK oraz jego jednostek. Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 2 i 4 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, w umowie ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym należy ustalić: „zasady ustalania wartości świadczeń z umowy ubezpieczenia z tytułu śmierci ubezpieczonego i dożycia ubezpieczonego do końca okresu ochrony ubezpieczeniowej, a także zasady ustalania wartości całkowitego i częściowego wykupu ubezpieczenia oraz zasady i terminy wyceny jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego”.
Opłaty administracyjne
W trakcie trwania umowy polisolokaty towarzystwa ubezpieczeń pobierają comiesięczne opłaty za zarządzanie środkami ulokowanymi w poszczególne ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe. Opłaty te są najczęściej określonym procentem wartości rachunku konsumenta i nie są w żaden sposób powiązane z jakością świadczonej usługi czy też osiąganymi zyskami. Innymi słowy ubezpieczyciel pobiera comiesięczne opłaty niezależnie od tego czy powierzone mu środki procentują, czy też przynoszą stratę. Co więcej, nierzadko samo „zarządzanie” sprowadza się jedynie do ulokowania pieniędzy w określonym funduszu, a następnie ubezpieczyciel nie podejmuje żadnych „czynności opiekuńczych” nad rachunkiem i nie reaguje, gdy określony fundusz zaczyna tracić na wartości.
Opłaty likwidacyjne
Oprócz comiesięczny, regularnych opłat, ubezpieczyciele bardzo często zastrzegali również w umowach stosowne opłaty likwidacyjne za rozwiązanie umowy przed terminem. Pod pojęciem opłat likwidacyjnych rozumiemy bardzo wysokie opłaty, które ponosili konsumenci na wypadek rozwiązania umowy wcześniej, np. z tego powodu, że byli niezadowoleni z tego, w jaki sposób ich pieniądze są zarządzane. Był to swego rodzaju „łańcuch prawny”, który miał zniechęcać do wypowiadania umów polisolokaty. Konsument znajdował się zatem w sytuacji bez wyjścia. Z jednej strony musiał nadal opłacać składki do towarzystwa ubezpieczeniowego, gdzie jego pieniądze traciły na wartości, a z drugiej strony, wypowiadając umowę, narażał się na natychmiastową utratę. Na szczęście aktualnie możliwe jest unieważnienie umowy polisolokaty i odzyskanie w całości opłat likwidacyjnych wraz z należnymi odsetkami. Postanowienia umowne, które je wprowadzają, są uznawane za abuzywne, co oznacza, że nie wiążą one konsumenta od początku zawarcia umowy i co do zasady może on żądać od ubezpieczyciela ich zwrotu.
Adwokat dr Aleksandra Rychlewska-Hotel
ul. Rynek Dębnicki 6/3a
30-319 Kraków
tel. 12 3072126