Każde zatrzymanie dokonywane w oparciu o konkretne przepisy Kodeksu postępowania karnego powinno być uzasadnione. W przeciwnym wypadku organy ścigania narażają się na odpowiedzialność prawną za niewłaściwie przedsięwzięte czynności. Jakie są skutki zatrzymania osoby przez prokuraturę?
Czym jest zatrzymanie w postępowaniu karnym?
Z zatrzymaniem w ramach procedury karnej mamy do czynienia, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że dana osoba popełniła przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi.
Zgodnie z treścią art. 247 §1 KPK prokurator może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej albo podejrzanego, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że:
- nie stawią się na wezwanie w celu przeprowadzenia z ich udziałem czynności, o których mowa w art. 313 § 1 (przedstawienie zarzutów) lub art. 314 (rozszerzenie lub zmiana zarzutów), albo badań lub czynności, o których mowa w art. 74 § 2 lub 3 (m.in. oględziny zewnętrzne ciała, pobranie odcisków palców, fotografowanie);
- mogą w inny bezprawny sposób utrudniać postępowanie.
Skutki prawidłowego zatrzymania
Jeśli zatrzymanie było w pełni uzasadnione zatrzymany musi być poinformowany o przysługujących mu prawach oraz należy umożliwić mu złożenie odpowiednich wyjaśnień. Zatrzymany ma prawo do kontaktu z adwokatem na żądanie, do złożenia zażalenia do sądu na dokonane zatrzymanie, na jego prośbę, do nawiązania w dostępnej formie kontaktu z właściwym urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym, a w razie zatrzymania osoby nieposiadającej żadnego obywatelstwa - z przedstawicielem państwa, w którym ma ona stałe miejsce zamieszkania. To prawo pojawia się, gdy osobą zatrzymaną jest obcokrajowiec, do zwolnienia – zatrzymanego należy natychmiast zwolnić, gdy ustanie przyczyna zatrzymania, a także jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przez uprawniony organ nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania; należy go także zwolnić na polecenie sądu lub prokuratora.
Skutki nieprawidłowego zatrzymania
Zatrzymany ma zawsze prawo do złożenia zażalenia na dokonane zatrzymanie, zwłaszcza, gdy uważa, że było ono bezprawne. W zażaleniu zatrzymany może się domagać zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości jego zatrzymania. Zażalenie przekazuje się niezwłocznie sądowi rejonowemu miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, który również niezwłocznie je rozpoznaje.
W razie uznania bezzasadności lub nielegalności zatrzymania sąd zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. W wypadku stwierdzenia bezzasadności, nielegalności lub nieprawidłowości zatrzymania sąd zawiadamia o tym prokuratora i organ przełożony nad organem, który dokonał zatrzymania. W razie zbiegu zażaleń na zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie można rozpoznać je łącznie.
Przepis art. 552 § 4 KPK przewiduje odszkodowanie i zadośćuczynienie w wypadku niewątpliwie niesłusznego zatrzymania. Pojęcie „niewątpliwie niesłusznego zatrzymania" nie jest natomiast tożsame z „zatrzymaniem bezzasadnym’’, o jakim mowa w art. 246 KPK. Niewątpliwa niesłuszność zatrzymania wyrażana wskutek żądania odszkodowania i zadośćuczynienia (art. 552 § 4 KPK) nie jest tożsama z kryteriami badania zażalenia na zastosowanie zatrzymania (art. 246 § 1 KPK). Wprawdzie w obu wypadkach bada się zasadność i legalność zatrzymania, ale wskutek zażalenia bada się także jego prawidłowość, czego nie bada się wskutek zgłoszenia roszczenia pieniężnego. W trybie art. 552 § 4 KPK nie wystarczy ustalenie, że zatrzymanie było niesłuszne, należy bowiem ustalić wysoki stopień owej niesłuszności, to jest stwierdzić, że było "niewątpliwie" niesłuszne. Gdyby więc nawet wskutek zażalenia na zatrzymanie stwierdzono, że było ono niesłuszne (niezasadne, nielegalne bądź nieprawidłowe), nie przesądzałoby to automatycznie o zasadności roszczenia pieniężnego.
Artykuł przygotowany przez ZaufanyAdwokat.pl we współpracy z Kancelaria Adwokacka Anna Szychułda-Baran.
Kancelaria Adwokacka Anna Szychułda-Baran
Sprawy Karne Warszawa
Rozbrat 34/36 lok. 71,
00-429 Warszawa
Telefon: +48 884 800 695
E-mail: adwokat@szychuldabaran.pl